 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
Katedra św. Wita w Pradze
Katedra św. Wita, Wacława i Wojciecha – siedziba arcybiskupów praskich. Mieści się na wzgórzu zamkowym Hradczany w Pradze. Jeden z cenniejszych przykładów architektury dojrzałego gotyku w Europie środkowej. Zawiera cenne dzieła sztuki rzeźby i malarstwa od XIV-XX w. Jest historycznym panteonem narodowym narodu czeskiego, tu spoczywają władcy Czech, przechowywane są tutaj insygnia koronacyjne królów czeskich w tym Korona Świętego Wacława.
Rotunda i romańska katedra
Pierwszy kościół w tym miejscu (jej relikty znajdują się pod dzisiejszą katedrą, w okolicach południowego wejścia) był wczesnoromańską rotundą wzniesioną przez Wacława I w 925. Miała ona średnicę 13 m, prostokątny aneks od zachodu, obejście i emporę. Świątynię poświęcono świętemu Witowi, którego relikwie książę Wacław otrzymał z rąk króla Niemiec Henryka I; mogło to również mieć inne znaczenie – wcześniej na Hradczanach znajdował się gród słowiański ze świątynią poświęconą Świętowitowi. W kościele tym pochowano św. Wacława (w południowej apsydzie), a w 973 w związku z ustanowieniem w Pradze biskupstwa stał się katedrą. Z kolei w 1039 złożone tu zostały relikwie św. Wojciecha złupione przez księcia Brzetysława I z Gniezna. Budowla ta jednak okazała się niewystarczająca jako katedra i jednocześnie cel pielgrzymek do relikwii św. Wojciecha i św. Wacława.
W roku 1060, książę Spitygniew II zburzył rotundę i zastąpił ją nową, większą świątynią. Prawdopodobnie miała formę trójnawowej bazyliki, z dwoma chórami, zachodnim i wschodnim. Posiadała także dwie wieże przy zachodnim transepcie. Forma katedry nawiązywała do ważniejszych dzieł architektury powstałych w epoce sztuki romańskiej na terenie cesarstwa, szczególnie ottońskiego benedyktyńskiego kościoła w Hildesheim czy salickiej katedry w Spirze. Grób św. Wacława znajdujący się w danej rotundzie znalazł się w prezbiterium nowej katedry. W tej świątyni odbyła się pierwsza czeska koronacja królewska – Wratysława II w 1085.
Katedra gotycka
Gdy w 1344 praskie biskupstwo otrzymało godność arcybiskupstwa, zadecydowano o budowie nowej świątyni, odpowiedniej dla nowej rangi. 21 listopada 1344 w obecności króla Jana Luksemburskiego, jego syna Karola (przyszłego króla Karola IV) oraz arcybiskupa Arnosta z Pardubic. Zamierzenie posiadało bogaty program ideowy – jako mauzoleum i miejsce koronacji władców czeskich, siedziba arcybiskupia, miejsce przechowywania klejnotów królewskich, a także punkt docelowy pielgrzymek zdążających do grobu św. Wacława.
Przez pierwszych osiem lat budowy pracami kierował francuski architekt Mateusz z Arras, działającego w Awinionie. Architekt założył koncepcję nowej wielkiej świątyni, wzorowanej na katedrach francuskich, przede wszystkim monumentalnego pięcioprzęsłowego prezbiterium zamkniętego poligonalną apsydą, z obejściem i wieńcem kaplic. Za życia architekta wzniesiono zapewne dolne partie prezbiterium, pięć wschodnich kaplic, oraz dwie od strony południowej i jedną od północy.
Po śmierci Mateusza z Arras w 1352 Karol IV powierzył budowę młodemu, urodzonemu w 1323 architektowi i rzeźbiarzowi Peterowi Parlerowi (synowi Henryka Parlera, także architekta, znanego ze wzniesienia kościoła Św. Krzyża w Schwäbisch Gmünd). Parlerowi przysługuje się ukończenie wzniesienia prezbiterium, ponadto wzniósł południowe ramie transeptu, z reprezentacyjnym wejściem do świątyni oraz dolne partie wieży południowej. W latach 60. i 70. ukończył kaplicę św. Wacława (bogato zdobioną), którą Karol nakazał postawić przy południowo-zachodnim narożniku prezbiterium ponad dawnym miejscem pochówku św. Wacława (zwłoki złożono w nowym grobowcu). Jednocześnie trwała budowa Złotej Bramy, stanowiącej dzisiaj wejście do katedry od południa – na jej fasadzie umieszczona została w latach 1370-71 mozaika przedstawiająca scenę Sądu Ostatecznego. W 1385 r. zamknięty został pierwszy etap budowy katedry – wyświęcone zostało jej prezbiterium, prowizorycznie zamknięte od zachodu (to prowizoryczne zamknięcie miało jednak przetrwać kilka stuleci). Architekt dostosował się do poprzednika jedynie w zakresie planu i ogólnej koncepcji francuskiego gotyku katedralnego, zaś formę architektoniczną zarówno zewnątrz i wewnątrz radykalnie zmienił. Zrezygnował z zasady ścisłej symetrii, zróżnicował formy kaplic chóru. Ciężar konstrukcji przeniósł na wydatne łuki oporowe bogate w liczne motywy typowe dla gotyku – ślepe maswerki, wimpergi, fiale. W rezultacie ściany prezbiterium otrzymały wielkie okna o wyszukanej dekoracji maswerkowej, poniżej ciągu okien Parler wprowadził ciąg przeszklonych triforiów. Wytworne wnętrze zostało nakryte sklepieniem sieciowym, którego parzyste ciągi żeber nie przecinają się w centrum sklepienia lecz w pewnej odległości – pośrodku znajdują się wysklepki o formie romboidalnej. Matematyczne podejście do architektury Mateusza z Arras spotkało się z realizacją plastycznej wizji Petera Parlera. Wewnątrz w tryforium artysta wraz z jego strzechą w latach 1375-1385 wyrzeźbił dwadzieścia jeden portretów m.in. Karola IV wraz z rodziną, arcybiskupów, kierowników budowy, oraz architektów katedry, w tym swój autoportret. Zdążył także ukończyć budowę południowej wieży dzwonnicy (1392). Jednocześnie Peter Parler kierował przy innych inwestycjach w Królestwie Czeskim. Zmarł w 1397. Pochowano go w kaplicy Św. Marii Magdaleny, obok grobowca Mateusza z Arras.
Dalsze dzieje
Po śmierci Petera Parlera przez pewien czas prowadzili prace przy budowie katedry jego synowie Wacław i Jan, ale budowa została generalnie wstrzymana i w tej postaci przetrwała pięć wieków. Jedyne poważniejsze zmiany, jakie w tym czasie się w niej dokonały dotyczyły budowy tzw. empory Władysława przez Benedykta Rejta za panowania Władysława Jagiellończyka, budowy mauzoleum królewskiego w latach 1566-1589 oraz wystawienia w XVIII w. nagrobka św. Jana Nepomucena. W tymże stuleciu wieża południowa otrzymała obecny późnobarokowy hełm.
Próby kontynuowania budowy katedry kilkakrotnie podejmowano – za Władysława Jagiellończyka rozpoczęto stawianie gotyckiej nawy, za Leopolda I położono kamień węgielny pod budowę barokowego korpusu nawowego, kolejne projekty powstawały w XVIII i XIX w. Rozbudowę rozpoczęto na dobre dopiero w 1872. Pracami kierowali architekci neogotyku - Josef Kranner, który wraz z kanonikiem Vácslavem Pešiną byli inicjatorami ukończenia prac budowlanych, następnie Josef Mocker. Po jego śmierci (1899) kompetencje te przejął architekt Kamil Hilbert. Niemal w całości część zachodnia nawiązuje do części historycznej - powtórzono artykulację ścian, układ sklepień, zaś w ścianach przy tryforium umieszczono portrety czeskich notabli. Korpus zamknięto od zachodu monumentalną fasadą z dwoma wieżami. Przy dekoracji wystroju świątyni działali czescy artyści tacy jak František Kysela, Max Švabinský, Alfons Mucha, Karel Svolinský, Otakar Španiel i inni. W roku 1929 ukończono ostatecznie prace nad katedrą.
Ważniejsze dzieła katedry [edytuj]
Historyczne wejście do katedry zwane Złotą Bramą znajduje się od strony południowej. Umieszczone jest pomiędzy wieżą a kaplicą Św. Wacława. Wejście poprzedza przedsionek, dzieło Piotra Parlera, otwarty na zewnątrz trzema wysokimi ostrołukowymi arkadami. Wewnątrz nakryte jest sklepieniem trójdzielnym, które wzbogacają podwieszane żebra wsparte na półfilarze oddzielającym dwa wejścia do wnętrza świątyni. Z bogatej dekoracji rzeźbiarskiej ocalały wsporniki i zworniki sklepienne, konsole i baldachimy nieistniejących dziś figur apostołów i proroków umieszczonych w archiwoltach i rozglifionych ościeżach. Powyżej arkad przedsionka Złotej Bramy mieści się skarbiec (Korunní komora) w którym do dziś znajdują się czeskie insygnia koronacyjne z gotycką koroną Św. Wacława na czele. Pomieszczenie to wzniesiono specjalnie dla klejnotów królewskich, które jest obecnie dostępne dla siedmiu głównych przedstawicieli Czech (w tym arcybiskupa praskiego i prezydenta Czech). Złotą Bramę zdobi na zewnątrz mozaika datowana na lata 70-te XIV wieku ze sceną Sądu Ostatecznego. Należy do unikatowych dzieł tego typu na północ od Alp. Dzieło to zdradza wpływy sztuki bizantyńskiej, prawdopodobnie jest dziełem artystów z Rawenny, sprowadzonych do Pragi przez Karola IV. Kompozycja podzielona jest na dwie strefy. W dolnej strefie po lewej ukazano zbawionych, po prawej potępionych. W centralnej części kompozycji umieszczony jest w górnej strefie Jezus w mandorli unoszony przez anioły w asyście Marii i Św. Jana Ewangelisty. Chrystus jest adorowany przez ukazanych w środkowej strefie świętych patronów Królestwa Czeskiego (świętych Prokopa, Zygmunta, Wita oraz Wacława, Ludmiłę i Wojciecha). Poniżej klęczą cesarz Karol IV z czwartą żoną Elżbietą Pomorzanką, którzy jednocześnie adorują Chrystusa i patronów czeskich.
Wnętrze zawiera wiele cennych dzieł sztuki, w tym m.in. gotyckie nagrobki królów czeskich, wiele rzeźb Piotra Parlera, barokowy nagrobek św. Jana Nepomucena. Jeden z witraży jest projektu Alfonsa Muchy.
Dnia 26 maja 1303 r. w wcześniejszej romańskiej katedrze miał miejsce ślub Wacława II z Ryksą Elżbietą i jej koronacja na królową Czech i Polski
Rotunda i romańska katedra
Pierwszy kościół w tym miejscu (jej relikty znajdują się pod dzisiejszą katedrą, w okolicach południowego wejścia) był wczesnoromańską rotundą wzniesioną przez Wacława I w 925. Miała ona średnicę 13 m, prostokątny aneks od zachodu, obejście i emporę. Świątynię poświęcono świętemu Witowi, którego relikwie książę Wacław otrzymał z rąk króla Niemiec Henryka I; mogło to również mieć inne znaczenie – wcześniej na Hradczanach znajdował się gród słowiański ze świątynią poświęconą Świętowitowi. W kościele tym pochowano św. Wacława (w południowej apsydzie), a w 973 w związku z ustanowieniem w Pradze biskupstwa stał się katedrą. Z kolei w 1039 złożone tu zostały relikwie św. Wojciecha złupione przez księcia Brzetysława I z Gniezna. Budowla ta jednak okazała się niewystarczająca jako katedra i jednocześnie cel pielgrzymek do relikwii św. Wojciecha i św. Wacława.
W roku 1060, książę Spitygniew II zburzył rotundę i zastąpił ją nową, większą świątynią. Prawdopodobnie miała formę trójnawowej bazyliki, z dwoma chórami, zachodnim i wschodnim. Posiadała także dwie wieże przy zachodnim transepcie. Forma katedry nawiązywała do ważniejszych dzieł architektury powstałych w epoce sztuki romańskiej na terenie cesarstwa, szczególnie ottońskiego benedyktyńskiego kościoła w Hildesheim czy salickiej katedry w Spirze. Grób św. Wacława znajdujący się w danej rotundzie znalazł się w prezbiterium nowej katedry. W tej świątyni odbyła się pierwsza czeska koronacja królewska – Wratysława II w 1085.
Katedra gotycka
Gdy w 1344 praskie biskupstwo otrzymało godność arcybiskupstwa, zadecydowano o budowie nowej świątyni, odpowiedniej dla nowej rangi. 21 listopada 1344 w obecności króla Jana Luksemburskiego, jego syna Karola (przyszłego króla Karola IV) oraz arcybiskupa Arnosta z Pardubic. Zamierzenie posiadało bogaty program ideowy – jako mauzoleum i miejsce koronacji władców czeskich, siedziba arcybiskupia, miejsce przechowywania klejnotów królewskich, a także punkt docelowy pielgrzymek zdążających do grobu św. Wacława.
Przez pierwszych osiem lat budowy pracami kierował francuski architekt Mateusz z Arras, działającego w Awinionie. Architekt założył koncepcję nowej wielkiej świątyni, wzorowanej na katedrach francuskich, przede wszystkim monumentalnego pięcioprzęsłowego prezbiterium zamkniętego poligonalną apsydą, z obejściem i wieńcem kaplic. Za życia architekta wzniesiono zapewne dolne partie prezbiterium, pięć wschodnich kaplic, oraz dwie od strony południowej i jedną od północy.
Po śmierci Mateusza z Arras w 1352 Karol IV powierzył budowę młodemu, urodzonemu w 1323 architektowi i rzeźbiarzowi Peterowi Parlerowi (synowi Henryka Parlera, także architekta, znanego ze wzniesienia kościoła Św. Krzyża w Schwäbisch Gmünd). Parlerowi przysługuje się ukończenie wzniesienia prezbiterium, ponadto wzniósł południowe ramie transeptu, z reprezentacyjnym wejściem do świątyni oraz dolne partie wieży południowej. W latach 60. i 70. ukończył kaplicę św. Wacława (bogato zdobioną), którą Karol nakazał postawić przy południowo-zachodnim narożniku prezbiterium ponad dawnym miejscem pochówku św. Wacława (zwłoki złożono w nowym grobowcu). Jednocześnie trwała budowa Złotej Bramy, stanowiącej dzisiaj wejście do katedry od południa – na jej fasadzie umieszczona została w latach 1370-71 mozaika przedstawiająca scenę Sądu Ostatecznego. W 1385 r. zamknięty został pierwszy etap budowy katedry – wyświęcone zostało jej prezbiterium, prowizorycznie zamknięte od zachodu (to prowizoryczne zamknięcie miało jednak przetrwać kilka stuleci). Architekt dostosował się do poprzednika jedynie w zakresie planu i ogólnej koncepcji francuskiego gotyku katedralnego, zaś formę architektoniczną zarówno zewnątrz i wewnątrz radykalnie zmienił. Zrezygnował z zasady ścisłej symetrii, zróżnicował formy kaplic chóru. Ciężar konstrukcji przeniósł na wydatne łuki oporowe bogate w liczne motywy typowe dla gotyku – ślepe maswerki, wimpergi, fiale. W rezultacie ściany prezbiterium otrzymały wielkie okna o wyszukanej dekoracji maswerkowej, poniżej ciągu okien Parler wprowadził ciąg przeszklonych triforiów. Wytworne wnętrze zostało nakryte sklepieniem sieciowym, którego parzyste ciągi żeber nie przecinają się w centrum sklepienia lecz w pewnej odległości – pośrodku znajdują się wysklepki o formie romboidalnej. Matematyczne podejście do architektury Mateusza z Arras spotkało się z realizacją plastycznej wizji Petera Parlera. Wewnątrz w tryforium artysta wraz z jego strzechą w latach 1375-1385 wyrzeźbił dwadzieścia jeden portretów m.in. Karola IV wraz z rodziną, arcybiskupów, kierowników budowy, oraz architektów katedry, w tym swój autoportret. Zdążył także ukończyć budowę południowej wieży dzwonnicy (1392). Jednocześnie Peter Parler kierował przy innych inwestycjach w Królestwie Czeskim. Zmarł w 1397. Pochowano go w kaplicy Św. Marii Magdaleny, obok grobowca Mateusza z Arras.
Dalsze dzieje
Po śmierci Petera Parlera przez pewien czas prowadzili prace przy budowie katedry jego synowie Wacław i Jan, ale budowa została generalnie wstrzymana i w tej postaci przetrwała pięć wieków. Jedyne poważniejsze zmiany, jakie w tym czasie się w niej dokonały dotyczyły budowy tzw. empory Władysława przez Benedykta Rejta za panowania Władysława Jagiellończyka, budowy mauzoleum królewskiego w latach 1566-1589 oraz wystawienia w XVIII w. nagrobka św. Jana Nepomucena. W tymże stuleciu wieża południowa otrzymała obecny późnobarokowy hełm.
Próby kontynuowania budowy katedry kilkakrotnie podejmowano – za Władysława Jagiellończyka rozpoczęto stawianie gotyckiej nawy, za Leopolda I położono kamień węgielny pod budowę barokowego korpusu nawowego, kolejne projekty powstawały w XVIII i XIX w. Rozbudowę rozpoczęto na dobre dopiero w 1872. Pracami kierowali architekci neogotyku - Josef Kranner, który wraz z kanonikiem Vácslavem Pešiną byli inicjatorami ukończenia prac budowlanych, następnie Josef Mocker. Po jego śmierci (1899) kompetencje te przejął architekt Kamil Hilbert. Niemal w całości część zachodnia nawiązuje do części historycznej - powtórzono artykulację ścian, układ sklepień, zaś w ścianach przy tryforium umieszczono portrety czeskich notabli. Korpus zamknięto od zachodu monumentalną fasadą z dwoma wieżami. Przy dekoracji wystroju świątyni działali czescy artyści tacy jak František Kysela, Max Švabinský, Alfons Mucha, Karel Svolinský, Otakar Španiel i inni. W roku 1929 ukończono ostatecznie prace nad katedrą.
Ważniejsze dzieła katedry [edytuj]
Historyczne wejście do katedry zwane Złotą Bramą znajduje się od strony południowej. Umieszczone jest pomiędzy wieżą a kaplicą Św. Wacława. Wejście poprzedza przedsionek, dzieło Piotra Parlera, otwarty na zewnątrz trzema wysokimi ostrołukowymi arkadami. Wewnątrz nakryte jest sklepieniem trójdzielnym, które wzbogacają podwieszane żebra wsparte na półfilarze oddzielającym dwa wejścia do wnętrza świątyni. Z bogatej dekoracji rzeźbiarskiej ocalały wsporniki i zworniki sklepienne, konsole i baldachimy nieistniejących dziś figur apostołów i proroków umieszczonych w archiwoltach i rozglifionych ościeżach. Powyżej arkad przedsionka Złotej Bramy mieści się skarbiec (Korunní komora) w którym do dziś znajdują się czeskie insygnia koronacyjne z gotycką koroną Św. Wacława na czele. Pomieszczenie to wzniesiono specjalnie dla klejnotów królewskich, które jest obecnie dostępne dla siedmiu głównych przedstawicieli Czech (w tym arcybiskupa praskiego i prezydenta Czech). Złotą Bramę zdobi na zewnątrz mozaika datowana na lata 70-te XIV wieku ze sceną Sądu Ostatecznego. Należy do unikatowych dzieł tego typu na północ od Alp. Dzieło to zdradza wpływy sztuki bizantyńskiej, prawdopodobnie jest dziełem artystów z Rawenny, sprowadzonych do Pragi przez Karola IV. Kompozycja podzielona jest na dwie strefy. W dolnej strefie po lewej ukazano zbawionych, po prawej potępionych. W centralnej części kompozycji umieszczony jest w górnej strefie Jezus w mandorli unoszony przez anioły w asyście Marii i Św. Jana Ewangelisty. Chrystus jest adorowany przez ukazanych w środkowej strefie świętych patronów Królestwa Czeskiego (świętych Prokopa, Zygmunta, Wita oraz Wacława, Ludmiłę i Wojciecha). Poniżej klęczą cesarz Karol IV z czwartą żoną Elżbietą Pomorzanką, którzy jednocześnie adorują Chrystusa i patronów czeskich.
Wnętrze zawiera wiele cennych dzieł sztuki, w tym m.in. gotyckie nagrobki królów czeskich, wiele rzeźb Piotra Parlera, barokowy nagrobek św. Jana Nepomucena. Jeden z witraży jest projektu Alfonsa Muchy.
Dnia 26 maja 1303 r. w wcześniejszej romańskiej katedrze miał miejsce ślub Wacława II z Ryksą Elżbietą i jej koronacja na królową Czech i Polski
Materiały zaczerpnięte (źródła różne)
