 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
Grób Nieznanego Żołnierza w Warszawie
Materiały zaczerpnięte (źródła różne)
Grób Nieznanego Żołnierza w Warszawie
Grób Nieznanego Żołnierza w Warszawie – grób-pomnik na placu marszałka Józefa Piłsudskiego w Warszawie. Ideą warszawskiego Grobu Nieznanego Żołnierza jest uczczenia pamięci poległych w walce o niepodległość. Grób zaliczany jest do narodowych , symbolizujących największe poświęcenie.Pomysł oddania hołdu poległym w walkach nieznanym żołnierzom narodził się bezpośrednio po I wojnie światowej we Francji. Pierwszy na świecie Grób Nieznanego Żołnierza powstał w Paryżu w 1920. Upamiętnia on 1 500 tys żołnierzy poległych w latach 1914–1918. Równolegle z Francją utworzenie miejsca hołdu bezimiennym żołnierzom miało miejsce w Wielkiej Brytanii.W Polsce pierwsze inicjatywy mające na celu stworzenie miejsca upamiętniającego poległych miały miejsce w 1921. Grób Nieznanego Żołnierza w Warszawie powstał jednak ostatecznie w 1925 pod kolumnadą Pałacu Saskiego. 2 listopada tego roku do grobu złożono zwłoki bezimiennego żołnierza, sprowadzone podczas specjalnej ceremonii ze Lwowa.Pod koniec II wojny światowej grób uległ poważnemu uszkodzeniu w wyniku wysadzenia w powietrze, wkrótce został odbudowany i ponownie odsłonięty w 1946. Obecnie stanowi trójarkadowy fragment ocalałej kolumnady Pałacu Saskiego. W latach 1990–1991 wystrój grobu częściowo zmieniono.Przy Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie płonie wieczny znicz i służbę pełni warta honorowa z Batalionu Reprezentacyjnego Wojska Polskiego, a w święta państwowe odbywa się jej uroczysta zmiana z udziałem najwyższych władz państwa.
Geneza idei Grobu Nieznanego Żołnierza w Warszawie
Idea uczczenia żołnierzy poległych na polu bitwy narodziła się we Francji po I wojnie światowej. Inicjatorem powstania pierwszego grobu nieznanego żołnierza był Francuz – Fryderyk Simon, który podczas wojny stracił trzech synów.Przykład francuski stał się impulsem dla powstania podobnej patriotycznej ambicji w prawie każdym narodzie. W Polsce pierwsze zabiegi mające na celu wybudowanie pomnika-grobu podjęto już w 1921. Po roku 1921 miało miejsce wiele inicjatyw, ale faktyczne odsłonięcie warszawskiego Grobu Nieznanego Żołnierza nastąpiło dopiero w 1925.
Projekt Komitetu Uczczenia Poległych 1914–1921
W Warszawie w czerwcu 1921 powstał Komitet Uczczenia Poległych 1914–1921, któremu przewodniczył prezes Rady Miejskiej Ignacy Baliński. W wyniku prac tego Komitetu, za aprobatą kardynała Aleksandra Kakowskiego, postanowiono zbudować pomnik-kapliczkę w katedrze św. Jana, według projektu Stefana Szyllera. W ciągu dwóch lat powstał szkielet pomnika, ale brakowało funduszy na wykonanie złoceń i srebrzeń oraz na ostateczny jego montaż. Projekt, jak i same prace Komitetu, nie wzbudzały uznania opinii publicznej. Społeczeństwo oczekiwało pomnika monumentalnego – godnie honorującego odzyskanie niepodległości, okupionej setkami tysięcy ofiar. Skromna, utrzymana w charakterze przydrożnej, kapliczka nie spełniała społecznych oczekiwań.Projekt przedstawiał się następująco:Brak akceptacji dla tego projektu potwierdził fakt, iż nie zebrano brakującej do wykończenia kwoty – 3 tysięcy ówczesnych złotych polskich. Bezskuteczne były apele do zazwyczaj hojnego społeczeństwa.
Projekt Polskiego Żałobnego Krzyża
W tym samym czasie stowarzyszenie Polski Żałobny Krzyż oraz grupa wysokich rangą oficerów z generałem Juliuszem Malczewskim na czele prowadziła działania nad innym projektem. Gen. Malczewski przeznaczył na cel projektu sporą na ówczesne czasy kwotę. Za te pieniądze miał być wzniesiony pomnik na placu, obok Parku Skaryszewskiego. W rezultacie różnorakich działań zgromadzono 117 779 tys. marek polskich z samych tylko składek społecznych. Kampanię popierającą prowadziła redakcja dziennika Polska Zbrojna, która otrzymała od czytelników dalsze 11 mln marek polskich.Inicjatywa o takim rozmiarze spotkała się z zainteresowaniem ze strony ówczesnego Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Polskiego Białego Krzyża i Kurii Biskupiej. Kwestia uczczenia pozostawała poza sporem, otwarta była natomiast sprawa formy, w jakiej ma ono zostać zrealizowane. Trzy zgrupowane instytucje proponowały przejściowo usypanie olbrzymiego kopca na gruzach fortów Cytadeli nad Wisłą, pomiędzy mostem kolejowym i Bramą Straceń.
Inicjatywa prezydenta Rzeczypospolitej Stanisława Wojciechowskiego
Na polecenie prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Stanisława Wojciechowskiego kierownik Ministerstwa Spraw Wojskowych gen. broni Stanisław Szeptycki rozkazem nr 191 powołał 30 listopada 1923 Tymczasowy Komitet Organizacyjny Budowy Pomnika Nieznanego Żołnierza. W skład Komitetu weszli:* gen. broni Tadeusz Rozwadowski – przewodniczący Komitetu
* gen. dyw. Lucjan Żeligowski – zastępca przewodniczącego
* gen. broni Józef Haller
* gen. dyw. Władysław Sikorski
* gen. dyw. Kazimierz Sosnkowski
* gen. dyw. Edward Rydz-Śmigły
* gen. dyw. Kazimierz Raszewski
* gen. dyw. Franciszek Latinik
* gen. bryg. Juliusz Malczewski
* gen. bryg. Daniel Konarzewski
* płk Bronisław Gembarzewski
* bp polowy Stanisław GallNa pierwszym posiedzeniu Komitetu, w dniu 7 grudnia 1923, utworzono trzy grupy robocze: propagandowo-prasową, finansową i artystyczną. Komitet miał przygotować zarys realizacji pomnika, a ostateczną decyzję podjąć miał Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej. Działalność w 1923 zaowocowała rozpoczęciem wśród obywateli Polski akcji mającej na celu zebranie środków na jego realizację. Apelowano o dobrowolne opodatkowanie się – 1% z pensji – na rzecz pomnika; rząd nie był w stanie pokryć z budżetu państwa kosztów związanych z budową.W 1924 roku wbrew oczekiwaniom na szybkie tempo załatwienia sprawy Grobu Nieznanego Żołnierza nie nastąpiły żadne działania ze strony Komitetu. Na temat grobu milczały nawet gazety.
Inicjatywa anonimowego fundatora
Nieoczekiwanie i w sposób zaskakujący dla wszystkich rankiem 2 grudnia 1924 pod pomnik ks. Józefa Poniatowskiego (stojący wówczas na placu Saskim) zajechała ciężarówka, z której zniesiono płytę z piaskowca i złożono przed cokołem pomnika. Wykonana przez zakład kamieniarsko-rzeźbiarski Romana Lubowskiego płyta miała wymiary 1 × 2,5 metra i grubość 15 cm. Na płycie wyryty był krzyż, a poniżej niego słowa Nieznanemu Żołnierzowi, poległemu za Ojczyznę.Nieznany pozostawał fundator płyty. Prasa spekulowała i była pełna domysłów. Złożenie płyty przypisywano mylnie Ignacemu Paderewskiemu. W ówczesnej prasie pojawiały się nawet żartobliwe wierszyki poświęcone złożonej przez tajemniczego donatora płycie, takie jak Ofiarodawca nieznanego autora:Tajemnicę odkryto dopiero cztery lata później. Wyszło wtedy na jaw, że płytę ufundowało Zjednoczenie Polskich Stowarzyszeń Rzeczypospolitej. W 1925 podobna inicjatywa złożenia płyty Nieznanemu Żołnierzowi miała miejsce w 22 miastach Polski. Już po wybudowaniu Grobu Nieznanego Żołnierza w Warszawie płyty te przeniesiono na cmentarze albo złożono w Muzeum Wojska Polskiego. Płyty do dnia dzisiejszego znajdują się w Bydgoszczy, Chełmnie, Krakowie, Lublinie i w Łodzi.
Zakończenie prac Komitetu Organizacyjnego Budowy Pomnika Nieznanego Żołnierza
Złożenie płyty w Warszawie zmobilizowało Komitet do działania. 23 grudnia 1924 zebrał się on z inicjatywy ówczesnego ministra spraw wojskowych gen. broni Władysława Sikorskiego. Zebraniu przewodniczył nowy przewodniczący – gen. broni Józef Haller. Skład Komitetu uległ istotnemu poszerzeniu. Weszli do niego:* Adolf Szyszko-Bohusz – ówczesny rektor Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie
* Marian Lalewicz – profesor Politechniki Warszawskiej, architekt
* Stanisław Noakowski – profesor Politechniki Warszawskiej, architekt
* Stefan Szyller – architekt i konserwator zabytków
* T. Wiśniowski – konserwator zabytków miasta stołecznego Warszawy
* Edward Wittig – artysta rzeźbiarz
* Stefan Żeromski – pisarz
* Adam Grzymała-Siedlecki – pisarzDyskutowano następujące lokalizacje: na osi al. Trzeciego Maja, u wylotu mostu Poniatowskiego, u stóp figurki Najświętszej Marii Panny Passawskiej na Krakowskim Przedmieściu, na Forcie Legionów przy ul. Sanguszki, róg Zakroczymskiej czy na stokach Cytadeli.Ostatecznie jednak sprawę przesądziło złożenie płyty na pl. Saskim i zadecydowano zgodnie, że Grób Nieznanego Żołnierza w Warszawie zostanie wzniesiony na pl. Saskim. Wybór poparł prezydent Stanisław Wojciechowski oraz władze wojskowe i rządowe.Zamierzano rozpisać konkurs na rozwiązanie architektoniczne pl. Saskiego z lokalizacją Grobu Nieznanego Żołnierza. W konkursie przewidziano nagrody, na które 19 tys. złp miał przeznaczyć także warszawski magistrat: za miejsca od I do V, odpowiednio od 6 do 2 tys. złp oraz trzy dodatkowe wyróżnienia po 1,5 tys. złp. Termin złożenia prac konkursowych upływał 3 maja 1925. Komitet jednak zwlekał z jego ogłoszeniem, bowiem na posiedzeniu w dniu 29 stycznia 1925 nadal nie było informacji na temat możliwości pokrycia kosztów budowy pomnika.Tuż po uroczystości premier chciał podziękować osobiście Stanisławowi Ostrowskiemu, ale nie udało się go odnaleźć. Okazało się, że zaprosił on na obiad współpracujących z nim robotników, chcąc uniknąć tym samym oficjalnych uroczystości, wywiadów i natarczywych reporterów.
Grób Nieznanego Żołnierza w latach 1925–1939
Grób Nieznanego Żołnierza po odsłonięciu był miejscem wizyt tysięcy warszawiaków. Doszło nawet do tego, że 4 listopada 1925 musiała interweniować policja, gdyż napierający tłum uszkodził łańcuchy okalające pomnik. Przy pomniku musiano ustawić policyjny kordon, który regulował ruch odwiedzających. Koncepcja artysty została przyjęta z zadowoleniem ze strony społeczeństwa. Przekonali się do niej nawet dotychczasowi oponenci wyboru miejsca na Grób Nieznanego Żołnierza, oceniając całość z uznaniem.Ministerstwo Spraw Wojskowych wystąpiło do Prezesa Rady Ministrów, aby ten przedłożył Prezydentowi Rzeczypospolitej wniosek o nadanie Stanisławowi Ostrowskiemu Złotego Krzyża Zasługi.W roku 1926 odnotowano zmianę sposobu traktowania grobu. Prasa z tamtego okresu pisała: Niemal już zapomniany przez społeczeństwo Grób Nieznanego Żołnierza. Pragnienie zostało spełnione i emocje opadły. Zaniechano warty honorowej, Często daje się zauważyć fakty zdradzające brak kultury, ludzie zbliżają się do samej płyty z papierosem w ustach i kapeluszach na głowie!W późniejszym okresie o grobie wspominano z rzadka, tylko przy okazji notatek z uroczystości rocznicowych oraz z okazji defilad w święta narodowe i wojskowe.W 1936 okazało się, iż Grób Nieznanego Żołnierza potrzebuje prac konserwacyjno-remontowych. Na spotkaniu u konserwatora zabytków 10 lutego 1937 postanowiono odrestaurować zarówno sam grób, jego otoczenie, jak i całą kolumnadę i arkady. Koszta robót wyceniono wówczas sumę ok. 40 tys. złp.
Grób Nieznanego Żołnierza w czasie II wojny światowej
W czasie okupacji Grób Nieznanego Żołnierza był miejscem szczególnie ważnym i czczonym przez Polaków. Przechodzący przed grobem zwyczajowo oddawali mu cześć poprzez prosty gest uchylenia czapki. Często z narażeniem życia, dla podtrzymania ducha narodowego składano na płycie grobu kwiaty. 15 sierpnia 1944, pomimo tego, iż koło Grobu Nieznanego Żołnierza często krążyły niemieckie patrole, złożono tam z okazji święta wieniec z szarfą: Nieznanemu Żołnierzowi Rząd R.P. Za taką działalność groziło aresztowanie na Pawiaku, wywiezienie do Auschwitz lub innego obozu koncentracyjnego, a w skrajnym przypadku natychmiastowe rozstrzelanie.Od maja 1942 Ogród Saski był terenem nur für Deutsche (tylko dla Niemców). Z okresu tego zachowały się zdjęcia nieznanego niemieckiego fotografa ukazujące kolumnadę Pałacu Saskiego z powiewającą bezpośrednio nad Grobem Nieznanego Żołnierza niemiecką flagą. Na innych zdjęciach widać zachowane ozdobne elementy kraty od strony Ogrodu Saskiego – Krzyża Virtuti Militari.W czasie powstania warszawskiego plac Saski przez cały czas pozostawał w rękach niemieckich. Niemcy zdając sobie sprawę, że Polakom bardzo może zależeć na zdobyciu tego rejonu, rozlokowali tu doborowe jednostki gen. Reinera Stahela, których potencjał przewyższał możliwości powstańców.28 grudnia 1944 oddział Sprengskommando pod dowództwem mjra Wegnera wysadził w powietrze pałac Saski. Budynek został zniszczony, ale monumentalna kolumnada nad Grobem Nieznanego Żołnierza nie runęła w całości. Nad grobowcem stały dwie kolumny. Następnego dnia ponowiono wysadzanie, wtedy sklepienie arkad zapadło się i płyta nagrobna została przysypana gruzem.Z grobu ocalały jednak fragmenty arkad: trzy od strony pl. Saskiego i dwie od strony przeciwnej.
Grób Nieznanego Żołnierza w latach 1945–1989
Uporządkowanie Grobu Nieznanego Żołnierza po zniszczeniach wojennych
Dowództwo Ludowego Wojska Polskiego jeszcze przed zakończeniem wojny zadecydowały o odbudowie Grobu Nieznanego Żołnierza. Już 17 stycznia 1945 żołnierze rozpalili przy gruzach grobu ognisko – zamiast znicza. W maju 1945 9. drużyna pierwszej kompanii 13. Samodzielnego Batalionu pod dowództwem plut. Michała Dubaniowskiego dokonała odgruzowania okolicy.W trakcie odgruzowywania stwierdzono, że Niemcy wywiercili otwory także w ocalonych filarach, ale pomimo takiego przygotowania nie umieszczono w nich ładunków i nie wysadzono. Wskazuje to na celowe ich pozostawienie, na zawsze jednak pozostanie tajemnicą, dlaczego ich nie wysadzono.Nad arkadami przywrócono kamienne bazy 8 kolumn oraz ich szczątki. Po odbudowie sklepienia nad arkadami przywrócone zostały kamienne tralki, których część ocalała. Otoczenie grobu zostało wyłożone kamienną posadzką. W otoczeniu grobu od strony Ogrodu Saskiego ustawiono dwie najmniej uszkodzone barokowe rzeźby – alegorię Muzyki i Poezji.Arkady od strony Ogrodu Saskiego zostały wypełnione zdobnymi kratami według projektu Henryka Grunwalda. Na kratach umieszczono najwyższe odznaczenia wojskowe: Krzyż Virtuti Militari (pominięto rok jego ustanowienia 1792), na środkowej Krzyż Grunwaldu, nad którym góruje orzeł (bez korony) oraz Krzyż Walecznych (z mylnym rokiem 1918 zamiast 1920).Wprowadzone zostały także inne zmiany. Starą płytę grobowca (z piaskowca) zastąpiono nową. Starą płytę podobno zakopano pod chodnikiem, który prowadzi do Ogrodu Saskiego przybyli przedstawiciele rządu, wojska i zagraniczne delegacje. Poświęcenia Grobu Nieznanego Żołnierza dokonał dziekan Wojska Polskiego ks. płk. Stanisław Warchałowski. Marszałek Polski Michał Rola-Żymierski odczytał akt przekazania grobu pod opiekę społeczeństwu Warszawy. W imieniu miasta podziękował prezydent Stanisław Tołwiński. Oddano też honorowy salut armatni z dziesięciu dział.Z tą chwilą przy Grobie Nieznanego Żołnierza został wprowadzony całodobowy posterunek warty honorowej. Zmiany warty odbywają się co godzinę, a każdą niedzielę o godzinie 12. mają charakter uroczysty.Przed Grobem Nieznanego Żołnierza odbywały się apele poległych w 20., 30. i 40. rocznicę zakończenia II wojny światowej. Uroczystości w święta państwowe były jednak organizowane na pl. Defilad.W 1964 w ramach renowacji otoczenia wokół Grobu Nieznanego Żołnierza wyłożono nową posadzkę o powierzchni 2 432 m2, wymieniono płytę nagrobną, zamontowano reflektory oświetlające obiekt i położono nowy tynk. W roku 1965 zamontowano stojaki do wieńców oraz zamontowano instalację grzewczą dla żołnierzy warty honorowej, a w homilii powiedział: 17 stycznia 1982, podczas uroczystej zmiany warty przed Grobem Nieznanego Żołnierza, zgodnie z decyzją ministra obrony narodowej, Kompania Reprezentacyjna WP, po raz pierwszy, po wieloletniej przerwie, wystąpiła w rogatywkach według wzoru z okresu II Rzeczypospolitej. W uroczystościach biorą udział prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, marszałek Sejmu, marszałek Senatu, prezes Rady Ministrów oraz zaproszeni goście.Ceremoniał składania wieńców (wiązanek kwiatów) na płycie Grobu Nieznanego Żołnierza w ramach ceremoniału wojskowego reguluje Decyzja nr 83/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 19 czerwca 1995 w sprawie wprowadzenia do użytku w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej Ceremoniału wojskowego.Pododdziały ze sztandarami podczas defilady w takt Warszawianki'' oddają honory Grobowi Nieznanego Żołnierza, Prezydent składa wieniec w imieniu narodu, a pozostali przedstawiciele najwyższych władz – w imieniu reprezentowanych przez siebie instytucji.Przy Grobie Nieznanego Żołnierza odbywają się także uroczyste przysięgi i ślubowania.
Posterunek warty honorowej przy Grobie Nieznanego Żołnierza
Wg stanu na wrzesień 2008 wartę honorową na posterunek przy Grobie Nieznanego Żołnierza wystawia Batalion Reprezentacyjny Wojska Polskiego. Warta jest pełniona całodobowo i całoroczne. Na wypadek zagrożenia na ochraniany obiekt żołnierze mają do dyspozycji łączność telefoniczną z dowódcą warty. Grób Nieznanego Żołnierza jest też monitorowany z wykorzystaniem kamery telewizyjnej przez oficera operacyjnego Dowództwa Garnizonu Warszawa.Głównym zadaniem wartowników jest dbałość o zachowanie godności w bezpośrednim sąsiedztwie Grobu Nieznanego Żołnierza i reagowanie na ewentualne niestosowne zachowania czy profanowanie Grobu Nieznanego Żołnierza. Warta, pomimo tego że jest honorowa, pełniona jest zgodnie z regulaminem służby wartowniczej, a żołnierze pełnią służbę na posterunku z bronią – karabinem SKS wyposażonym w amunicję. Incydenty pod Grobem Nieznanego Żołnierza nie zdarzają się często.Warta pełniona jest w mundurach wyjściowych. Na posterunku stoi dwóch żołnierzy przez jedną godzinę, po której następuje zmiana i jedna godzina odpoczynku. Wartownia zlokalizowana jest w budynku Dowództwa Garnizonu Warszawa przy placu Marszałka Józefa Piłsudskiego. Żołnierze pełniący warty i odchodzący do rezerwy z Batalionu Reprezentacyjnego w ostatnim dniu swojej służby składają wieniec na Grobie Nieznanego Żołnierza. Asystują przy tym żołnierze młodszego rocznika. Ceremonii tej towarzyszy symboliczne przekazanie posterunku honorowego.Pełnienie warty na tym posterunku to dla żołnierzy zaszczyt i wyróżnienie.
Grób Nieznanego Żołnierza w Warszawie – grób-pomnik na placu marszałka Józefa Piłsudskiego w Warszawie. Ideą warszawskiego Grobu Nieznanego Żołnierza jest uczczenia pamięci poległych w walce o niepodległość. Grób zaliczany jest do narodowych , symbolizujących największe poświęcenie.Pomysł oddania hołdu poległym w walkach nieznanym żołnierzom narodził się bezpośrednio po I wojnie światowej we Francji. Pierwszy na świecie Grób Nieznanego Żołnierza powstał w Paryżu w 1920. Upamiętnia on 1 500 tys żołnierzy poległych w latach 1914–1918. Równolegle z Francją utworzenie miejsca hołdu bezimiennym żołnierzom miało miejsce w Wielkiej Brytanii.W Polsce pierwsze inicjatywy mające na celu stworzenie miejsca upamiętniającego poległych miały miejsce w 1921. Grób Nieznanego Żołnierza w Warszawie powstał jednak ostatecznie w 1925 pod kolumnadą Pałacu Saskiego. 2 listopada tego roku do grobu złożono zwłoki bezimiennego żołnierza, sprowadzone podczas specjalnej ceremonii ze Lwowa.Pod koniec II wojny światowej grób uległ poważnemu uszkodzeniu w wyniku wysadzenia w powietrze, wkrótce został odbudowany i ponownie odsłonięty w 1946. Obecnie stanowi trójarkadowy fragment ocalałej kolumnady Pałacu Saskiego. W latach 1990–1991 wystrój grobu częściowo zmieniono.Przy Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie płonie wieczny znicz i służbę pełni warta honorowa z Batalionu Reprezentacyjnego Wojska Polskiego, a w święta państwowe odbywa się jej uroczysta zmiana z udziałem najwyższych władz państwa.
Geneza idei Grobu Nieznanego Żołnierza w Warszawie
Idea uczczenia żołnierzy poległych na polu bitwy narodziła się we Francji po I wojnie światowej. Inicjatorem powstania pierwszego grobu nieznanego żołnierza był Francuz – Fryderyk Simon, który podczas wojny stracił trzech synów.Przykład francuski stał się impulsem dla powstania podobnej patriotycznej ambicji w prawie każdym narodzie. W Polsce pierwsze zabiegi mające na celu wybudowanie pomnika-grobu podjęto już w 1921. Po roku 1921 miało miejsce wiele inicjatyw, ale faktyczne odsłonięcie warszawskiego Grobu Nieznanego Żołnierza nastąpiło dopiero w 1925.
Projekt Komitetu Uczczenia Poległych 1914–1921
W Warszawie w czerwcu 1921 powstał Komitet Uczczenia Poległych 1914–1921, któremu przewodniczył prezes Rady Miejskiej Ignacy Baliński. W wyniku prac tego Komitetu, za aprobatą kardynała Aleksandra Kakowskiego, postanowiono zbudować pomnik-kapliczkę w katedrze św. Jana, według projektu Stefana Szyllera. W ciągu dwóch lat powstał szkielet pomnika, ale brakowało funduszy na wykonanie złoceń i srebrzeń oraz na ostateczny jego montaż. Projekt, jak i same prace Komitetu, nie wzbudzały uznania opinii publicznej. Społeczeństwo oczekiwało pomnika monumentalnego – godnie honorującego odzyskanie niepodległości, okupionej setkami tysięcy ofiar. Skromna, utrzymana w charakterze przydrożnej, kapliczka nie spełniała społecznych oczekiwań.Projekt przedstawiał się następująco:Brak akceptacji dla tego projektu potwierdził fakt, iż nie zebrano brakującej do wykończenia kwoty – 3 tysięcy ówczesnych złotych polskich. Bezskuteczne były apele do zazwyczaj hojnego społeczeństwa.
Projekt Polskiego Żałobnego Krzyża
W tym samym czasie stowarzyszenie Polski Żałobny Krzyż oraz grupa wysokich rangą oficerów z generałem Juliuszem Malczewskim na czele prowadziła działania nad innym projektem. Gen. Malczewski przeznaczył na cel projektu sporą na ówczesne czasy kwotę. Za te pieniądze miał być wzniesiony pomnik na placu, obok Parku Skaryszewskiego. W rezultacie różnorakich działań zgromadzono 117 779 tys. marek polskich z samych tylko składek społecznych. Kampanię popierającą prowadziła redakcja dziennika Polska Zbrojna, która otrzymała od czytelników dalsze 11 mln marek polskich.Inicjatywa o takim rozmiarze spotkała się z zainteresowaniem ze strony ówczesnego Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Polskiego Białego Krzyża i Kurii Biskupiej. Kwestia uczczenia pozostawała poza sporem, otwarta była natomiast sprawa formy, w jakiej ma ono zostać zrealizowane. Trzy zgrupowane instytucje proponowały przejściowo usypanie olbrzymiego kopca na gruzach fortów Cytadeli nad Wisłą, pomiędzy mostem kolejowym i Bramą Straceń.
Inicjatywa prezydenta Rzeczypospolitej Stanisława Wojciechowskiego
Na polecenie prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Stanisława Wojciechowskiego kierownik Ministerstwa Spraw Wojskowych gen. broni Stanisław Szeptycki rozkazem nr 191 powołał 30 listopada 1923 Tymczasowy Komitet Organizacyjny Budowy Pomnika Nieznanego Żołnierza. W skład Komitetu weszli:* gen. broni Tadeusz Rozwadowski – przewodniczący Komitetu
* gen. dyw. Lucjan Żeligowski – zastępca przewodniczącego
* gen. broni Józef Haller
* gen. dyw. Władysław Sikorski
* gen. dyw. Kazimierz Sosnkowski
* gen. dyw. Edward Rydz-Śmigły
* gen. dyw. Kazimierz Raszewski
* gen. dyw. Franciszek Latinik
* gen. bryg. Juliusz Malczewski
* gen. bryg. Daniel Konarzewski
* płk Bronisław Gembarzewski
* bp polowy Stanisław GallNa pierwszym posiedzeniu Komitetu, w dniu 7 grudnia 1923, utworzono trzy grupy robocze: propagandowo-prasową, finansową i artystyczną. Komitet miał przygotować zarys realizacji pomnika, a ostateczną decyzję podjąć miał Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej. Działalność w 1923 zaowocowała rozpoczęciem wśród obywateli Polski akcji mającej na celu zebranie środków na jego realizację. Apelowano o dobrowolne opodatkowanie się – 1% z pensji – na rzecz pomnika; rząd nie był w stanie pokryć z budżetu państwa kosztów związanych z budową.W 1924 roku wbrew oczekiwaniom na szybkie tempo załatwienia sprawy Grobu Nieznanego Żołnierza nie nastąpiły żadne działania ze strony Komitetu. Na temat grobu milczały nawet gazety.
Inicjatywa anonimowego fundatora
Nieoczekiwanie i w sposób zaskakujący dla wszystkich rankiem 2 grudnia 1924 pod pomnik ks. Józefa Poniatowskiego (stojący wówczas na placu Saskim) zajechała ciężarówka, z której zniesiono płytę z piaskowca i złożono przed cokołem pomnika. Wykonana przez zakład kamieniarsko-rzeźbiarski Romana Lubowskiego płyta miała wymiary 1 × 2,5 metra i grubość 15 cm. Na płycie wyryty był krzyż, a poniżej niego słowa Nieznanemu Żołnierzowi, poległemu za Ojczyznę.Nieznany pozostawał fundator płyty. Prasa spekulowała i była pełna domysłów. Złożenie płyty przypisywano mylnie Ignacemu Paderewskiemu. W ówczesnej prasie pojawiały się nawet żartobliwe wierszyki poświęcone złożonej przez tajemniczego donatora płycie, takie jak Ofiarodawca nieznanego autora:Tajemnicę odkryto dopiero cztery lata później. Wyszło wtedy na jaw, że płytę ufundowało Zjednoczenie Polskich Stowarzyszeń Rzeczypospolitej. W 1925 podobna inicjatywa złożenia płyty Nieznanemu Żołnierzowi miała miejsce w 22 miastach Polski. Już po wybudowaniu Grobu Nieznanego Żołnierza w Warszawie płyty te przeniesiono na cmentarze albo złożono w Muzeum Wojska Polskiego. Płyty do dnia dzisiejszego znajdują się w Bydgoszczy, Chełmnie, Krakowie, Lublinie i w Łodzi.
Zakończenie prac Komitetu Organizacyjnego Budowy Pomnika Nieznanego Żołnierza
Złożenie płyty w Warszawie zmobilizowało Komitet do działania. 23 grudnia 1924 zebrał się on z inicjatywy ówczesnego ministra spraw wojskowych gen. broni Władysława Sikorskiego. Zebraniu przewodniczył nowy przewodniczący – gen. broni Józef Haller. Skład Komitetu uległ istotnemu poszerzeniu. Weszli do niego:* Adolf Szyszko-Bohusz – ówczesny rektor Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie
* Marian Lalewicz – profesor Politechniki Warszawskiej, architekt
* Stanisław Noakowski – profesor Politechniki Warszawskiej, architekt
* Stefan Szyller – architekt i konserwator zabytków
* T. Wiśniowski – konserwator zabytków miasta stołecznego Warszawy
* Edward Wittig – artysta rzeźbiarz
* Stefan Żeromski – pisarz
* Adam Grzymała-Siedlecki – pisarzDyskutowano następujące lokalizacje: na osi al. Trzeciego Maja, u wylotu mostu Poniatowskiego, u stóp figurki Najświętszej Marii Panny Passawskiej na Krakowskim Przedmieściu, na Forcie Legionów przy ul. Sanguszki, róg Zakroczymskiej czy na stokach Cytadeli.Ostatecznie jednak sprawę przesądziło złożenie płyty na pl. Saskim i zadecydowano zgodnie, że Grób Nieznanego Żołnierza w Warszawie zostanie wzniesiony na pl. Saskim. Wybór poparł prezydent Stanisław Wojciechowski oraz władze wojskowe i rządowe.Zamierzano rozpisać konkurs na rozwiązanie architektoniczne pl. Saskiego z lokalizacją Grobu Nieznanego Żołnierza. W konkursie przewidziano nagrody, na które 19 tys. złp miał przeznaczyć także warszawski magistrat: za miejsca od I do V, odpowiednio od 6 do 2 tys. złp oraz trzy dodatkowe wyróżnienia po 1,5 tys. złp. Termin złożenia prac konkursowych upływał 3 maja 1925. Komitet jednak zwlekał z jego ogłoszeniem, bowiem na posiedzeniu w dniu 29 stycznia 1925 nadal nie było informacji na temat możliwości pokrycia kosztów budowy pomnika.Tuż po uroczystości premier chciał podziękować osobiście Stanisławowi Ostrowskiemu, ale nie udało się go odnaleźć. Okazało się, że zaprosił on na obiad współpracujących z nim robotników, chcąc uniknąć tym samym oficjalnych uroczystości, wywiadów i natarczywych reporterów.
Grób Nieznanego Żołnierza w latach 1925–1939
Grób Nieznanego Żołnierza po odsłonięciu był miejscem wizyt tysięcy warszawiaków. Doszło nawet do tego, że 4 listopada 1925 musiała interweniować policja, gdyż napierający tłum uszkodził łańcuchy okalające pomnik. Przy pomniku musiano ustawić policyjny kordon, który regulował ruch odwiedzających. Koncepcja artysty została przyjęta z zadowoleniem ze strony społeczeństwa. Przekonali się do niej nawet dotychczasowi oponenci wyboru miejsca na Grób Nieznanego Żołnierza, oceniając całość z uznaniem.Ministerstwo Spraw Wojskowych wystąpiło do Prezesa Rady Ministrów, aby ten przedłożył Prezydentowi Rzeczypospolitej wniosek o nadanie Stanisławowi Ostrowskiemu Złotego Krzyża Zasługi.W roku 1926 odnotowano zmianę sposobu traktowania grobu. Prasa z tamtego okresu pisała: Niemal już zapomniany przez społeczeństwo Grób Nieznanego Żołnierza. Pragnienie zostało spełnione i emocje opadły. Zaniechano warty honorowej, Często daje się zauważyć fakty zdradzające brak kultury, ludzie zbliżają się do samej płyty z papierosem w ustach i kapeluszach na głowie!W późniejszym okresie o grobie wspominano z rzadka, tylko przy okazji notatek z uroczystości rocznicowych oraz z okazji defilad w święta narodowe i wojskowe.W 1936 okazało się, iż Grób Nieznanego Żołnierza potrzebuje prac konserwacyjno-remontowych. Na spotkaniu u konserwatora zabytków 10 lutego 1937 postanowiono odrestaurować zarówno sam grób, jego otoczenie, jak i całą kolumnadę i arkady. Koszta robót wyceniono wówczas sumę ok. 40 tys. złp.
Grób Nieznanego Żołnierza w czasie II wojny światowej
W czasie okupacji Grób Nieznanego Żołnierza był miejscem szczególnie ważnym i czczonym przez Polaków. Przechodzący przed grobem zwyczajowo oddawali mu cześć poprzez prosty gest uchylenia czapki. Często z narażeniem życia, dla podtrzymania ducha narodowego składano na płycie grobu kwiaty. 15 sierpnia 1944, pomimo tego, iż koło Grobu Nieznanego Żołnierza często krążyły niemieckie patrole, złożono tam z okazji święta wieniec z szarfą: Nieznanemu Żołnierzowi Rząd R.P. Za taką działalność groziło aresztowanie na Pawiaku, wywiezienie do Auschwitz lub innego obozu koncentracyjnego, a w skrajnym przypadku natychmiastowe rozstrzelanie.Od maja 1942 Ogród Saski był terenem nur für Deutsche (tylko dla Niemców). Z okresu tego zachowały się zdjęcia nieznanego niemieckiego fotografa ukazujące kolumnadę Pałacu Saskiego z powiewającą bezpośrednio nad Grobem Nieznanego Żołnierza niemiecką flagą. Na innych zdjęciach widać zachowane ozdobne elementy kraty od strony Ogrodu Saskiego – Krzyża Virtuti Militari.W czasie powstania warszawskiego plac Saski przez cały czas pozostawał w rękach niemieckich. Niemcy zdając sobie sprawę, że Polakom bardzo może zależeć na zdobyciu tego rejonu, rozlokowali tu doborowe jednostki gen. Reinera Stahela, których potencjał przewyższał możliwości powstańców.28 grudnia 1944 oddział Sprengskommando pod dowództwem mjra Wegnera wysadził w powietrze pałac Saski. Budynek został zniszczony, ale monumentalna kolumnada nad Grobem Nieznanego Żołnierza nie runęła w całości. Nad grobowcem stały dwie kolumny. Następnego dnia ponowiono wysadzanie, wtedy sklepienie arkad zapadło się i płyta nagrobna została przysypana gruzem.Z grobu ocalały jednak fragmenty arkad: trzy od strony pl. Saskiego i dwie od strony przeciwnej.
Grób Nieznanego Żołnierza w latach 1945–1989
Uporządkowanie Grobu Nieznanego Żołnierza po zniszczeniach wojennych
Dowództwo Ludowego Wojska Polskiego jeszcze przed zakończeniem wojny zadecydowały o odbudowie Grobu Nieznanego Żołnierza. Już 17 stycznia 1945 żołnierze rozpalili przy gruzach grobu ognisko – zamiast znicza. W maju 1945 9. drużyna pierwszej kompanii 13. Samodzielnego Batalionu pod dowództwem plut. Michała Dubaniowskiego dokonała odgruzowania okolicy.W trakcie odgruzowywania stwierdzono, że Niemcy wywiercili otwory także w ocalonych filarach, ale pomimo takiego przygotowania nie umieszczono w nich ładunków i nie wysadzono. Wskazuje to na celowe ich pozostawienie, na zawsze jednak pozostanie tajemnicą, dlaczego ich nie wysadzono.Nad arkadami przywrócono kamienne bazy 8 kolumn oraz ich szczątki. Po odbudowie sklepienia nad arkadami przywrócone zostały kamienne tralki, których część ocalała. Otoczenie grobu zostało wyłożone kamienną posadzką. W otoczeniu grobu od strony Ogrodu Saskiego ustawiono dwie najmniej uszkodzone barokowe rzeźby – alegorię Muzyki i Poezji.Arkady od strony Ogrodu Saskiego zostały wypełnione zdobnymi kratami według projektu Henryka Grunwalda. Na kratach umieszczono najwyższe odznaczenia wojskowe: Krzyż Virtuti Militari (pominięto rok jego ustanowienia 1792), na środkowej Krzyż Grunwaldu, nad którym góruje orzeł (bez korony) oraz Krzyż Walecznych (z mylnym rokiem 1918 zamiast 1920).Wprowadzone zostały także inne zmiany. Starą płytę grobowca (z piaskowca) zastąpiono nową. Starą płytę podobno zakopano pod chodnikiem, który prowadzi do Ogrodu Saskiego przybyli przedstawiciele rządu, wojska i zagraniczne delegacje. Poświęcenia Grobu Nieznanego Żołnierza dokonał dziekan Wojska Polskiego ks. płk. Stanisław Warchałowski. Marszałek Polski Michał Rola-Żymierski odczytał akt przekazania grobu pod opiekę społeczeństwu Warszawy. W imieniu miasta podziękował prezydent Stanisław Tołwiński. Oddano też honorowy salut armatni z dziesięciu dział.Z tą chwilą przy Grobie Nieznanego Żołnierza został wprowadzony całodobowy posterunek warty honorowej. Zmiany warty odbywają się co godzinę, a każdą niedzielę o godzinie 12. mają charakter uroczysty.Przed Grobem Nieznanego Żołnierza odbywały się apele poległych w 20., 30. i 40. rocznicę zakończenia II wojny światowej. Uroczystości w święta państwowe były jednak organizowane na pl. Defilad.W 1964 w ramach renowacji otoczenia wokół Grobu Nieznanego Żołnierza wyłożono nową posadzkę o powierzchni 2 432 m2, wymieniono płytę nagrobną, zamontowano reflektory oświetlające obiekt i położono nowy tynk. W roku 1965 zamontowano stojaki do wieńców oraz zamontowano instalację grzewczą dla żołnierzy warty honorowej, a w homilii powiedział: 17 stycznia 1982, podczas uroczystej zmiany warty przed Grobem Nieznanego Żołnierza, zgodnie z decyzją ministra obrony narodowej, Kompania Reprezentacyjna WP, po raz pierwszy, po wieloletniej przerwie, wystąpiła w rogatywkach według wzoru z okresu II Rzeczypospolitej. W uroczystościach biorą udział prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, marszałek Sejmu, marszałek Senatu, prezes Rady Ministrów oraz zaproszeni goście.Ceremoniał składania wieńców (wiązanek kwiatów) na płycie Grobu Nieznanego Żołnierza w ramach ceremoniału wojskowego reguluje Decyzja nr 83/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 19 czerwca 1995 w sprawie wprowadzenia do użytku w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej Ceremoniału wojskowego.Pododdziały ze sztandarami podczas defilady w takt Warszawianki'' oddają honory Grobowi Nieznanego Żołnierza, Prezydent składa wieniec w imieniu narodu, a pozostali przedstawiciele najwyższych władz – w imieniu reprezentowanych przez siebie instytucji.Przy Grobie Nieznanego Żołnierza odbywają się także uroczyste przysięgi i ślubowania.
Posterunek warty honorowej przy Grobie Nieznanego Żołnierza
Wg stanu na wrzesień 2008 wartę honorową na posterunek przy Grobie Nieznanego Żołnierza wystawia Batalion Reprezentacyjny Wojska Polskiego. Warta jest pełniona całodobowo i całoroczne. Na wypadek zagrożenia na ochraniany obiekt żołnierze mają do dyspozycji łączność telefoniczną z dowódcą warty. Grób Nieznanego Żołnierza jest też monitorowany z wykorzystaniem kamery telewizyjnej przez oficera operacyjnego Dowództwa Garnizonu Warszawa.Głównym zadaniem wartowników jest dbałość o zachowanie godności w bezpośrednim sąsiedztwie Grobu Nieznanego Żołnierza i reagowanie na ewentualne niestosowne zachowania czy profanowanie Grobu Nieznanego Żołnierza. Warta, pomimo tego że jest honorowa, pełniona jest zgodnie z regulaminem służby wartowniczej, a żołnierze pełnią służbę na posterunku z bronią – karabinem SKS wyposażonym w amunicję. Incydenty pod Grobem Nieznanego Żołnierza nie zdarzają się często.Warta pełniona jest w mundurach wyjściowych. Na posterunku stoi dwóch żołnierzy przez jedną godzinę, po której następuje zmiana i jedna godzina odpoczynku. Wartownia zlokalizowana jest w budynku Dowództwa Garnizonu Warszawa przy placu Marszałka Józefa Piłsudskiego. Żołnierze pełniący warty i odchodzący do rezerwy z Batalionu Reprezentacyjnego w ostatnim dniu swojej służby składają wieniec na Grobie Nieznanego Żołnierza. Asystują przy tym żołnierze młodszego rocznika. Ceremonii tej towarzyszy symboliczne przekazanie posterunku honorowego.Pełnienie warty na tym posterunku to dla żołnierzy zaszczyt i wyróżnienie.
